Personalisht, gjithmonë kam dhënë diktime për detyrë. Është një moment vërtetë i lezetshëm. Fëmijët janë jashtëzakonisht të përqendruar, bëjnë vetëm një gjë në të njëjtën kohë. Duhet të përqendrohen se përndryshe t’ju ikë ndonjë fjalë. Të gjithë janë të renditur në një pozicion të njëjtë, nuk dëgjohet asnjë zhurmë. Me pak fjalë, është shumë relaksuese. Përpos kësaj, atyre ju duket sikur po bëjnë diçka të rëndësishme. Në çdo rast, ata veprojnë sikur e ndiejnë atë. Tundimi do të ishte të diktoja gjithçka në mënyrë që të ketë qetësi. Por nuk funksionon ashtu. Nëse dikton diçka tjetër përveç diktimit, paraqiten probleme. Do të ketë rrëmujë dhe zhurmë nëse dikton diçka që nuk është një diktim: këtë duhet ta kuptoni mirë dhe sa më shpejt të jetë e mundur nëse nuk doni të zhgënjeheni. Mund të ketë edhe momente me shumë përqendrim, individualisht ose në grup, por cilësia e heshtjes nuk krahasohet me atë që do ta keni kur bëni diktime. Kjo ndodh në klasat e mësuesve që janë shumë të rreptë, thuajse terrorizues. Mos mendoni se nuk ka më mësues të tillë, ka akoma, në numër të vogël, një për çdo shkollë. Ekziston një tjetër avantazh i diktimit: faza e korrigjimit. Nuk ka asgjë më të lehtë për t’u korrigjuar sesa një diktim: nuk nevojitet aspak përqendrim. Lirisht mund të dëgjoni radio ose të shikoni TV në të njëjtën kohë. Është punë mekanike. Përsëriten gjithmonë të njëjtat gabime në të njëjtat fjalë, atëherë mund t’i shikoni me shpejtësi të madhe të gjitha kopjet dhe brenda më së shumti një gjysmë ore i korrigjoni tridhjetë kopje. Nuk ka asgjë më të shpejtë për t’u korrigjuar sesa një diktim. I shënoni gabimet, ua dorëzoni fëmijëve, prindërit kuptojnë dhe të gjithë janë të kënaqur. Ka ndodhur që mësuesit të kenë pasur telashe për një shprehje të Artaud ose Zola, për një gjest ose humor të keqkuptuar, por asnjëherë askush nuk është ankuar për diktime të tepërta, së paku, unë kurrë nuk kam dëgjuar për raste të tilla.
Diktimi i vlerësuar me notën maksimale 20 është i vetmi ushtrim ku mund ta kesh notën – 40, dhe me sa di unë, kurrë nuk është befasuar askush. – 40 është ndoshta një nxënës disleksik. Në vitin 2010, ata ende bënin gjithë diktimin dhe zbritnin në ferr. Për shumicën e tyre mendohej se nuk ishin inteligjent. Papritmas, në një moment, kuptova se miqtë e mi më të mirë ishin të dobët në drejtshkrim dhe se jetoja me një disleksik, i cili gjatë shkollimit të tij ishte konsideruar si nxënës i dobët. Ai në fund kreu studime universitare, sikurse miqtë e mi të dobët në drejtshkrim. Pra, nëse ka njerëz të dobët në drejtshkrim dhe me potencial për ta zhvilluar një mendim dhe një kuptim të ndjeshëm ndaj botës, kjo do të thotë në të kundërtën se ka njerëz me drejtshkrim të shkëlqyeshëm që kanë mendime të kota ose që janë vërtetë budallenj. Apo jo?! Thuhet se në portale ku njoftohen çifte, bëhet edhe filtrimi sipas gabimeve drejtshkrimore: ata që shkruajnë pa gabime njoftohen me ata që shkruajnë pa gabime dhe bëhet kësisoj një ‘përzgjedhje’ sipas shtresës shoqërore, duke nënkuptuar që të varfërit nuk janë në gjendje të shkruajnë dy rreshta në mënyrë të duhur dhe, më gjërësisht, nuk dijnë të shprehen. Në një farë mënyrë është kulmi i vrojtimit të gjërave, dhe shoqërisë – si funksionon ajo dhe siç besohet të jetë. Do të thotë ky është rezultati i njëqind viteve të shkollës publike dhe private, konfesionale ose laike dhe të detyrueshme, sepse përsa i përket drejtshkrimit dhe respektimit të tij, situata është e njëjtë në të dy anët.
Mund të gabojmë në gjininë e fjalës ‘peci’, por sigurisht jo në rregullin e paskajores me foljen ‘kam’ kur kundrinori i drejtë vendoset para foljes. Në këtë rast, të gjithë pajtohemi që ta dish këtë regull është një provë e inteligjencës pasi që nuk është e lehtë për t’u kuptuar (dhe në të vërtetë, është i pakuptueshëm). Kohët e fundit isha e befasuar që kolegë të mi gjithnjë e më shumë po bënin gabime në komunikimet e tyre (që nga ardhja e kompjuterëve, i shkruajmë njëri-tjetrit vazhdimisht). Edhe fëmijët e kanë vërejtur atë: – A e keni vërejtur, zotëri T. bën shumë gabime! Unë mundohem ta zbus situatën: – Edhe Lamartine bënte shumë gabime dhe pastaj u bë deputet. Por, kuptohet, doja të thoja që zyrtarët nuk bëjnë asnjë gabim, jo sepse konkursi shtetëror bën mrekullira dhe që sapo ta kaloni atë nuk bëni më gabime, por sepse drejtshkrimi është diçka që mbikëqyret jashtëzakonisht në shërbimin publik, sikurse nëpunësit publikë që mbikëqyren jashtëzakonisht (kjo quhet devoir de réserve – detyrimi i rezervës).
Epo, asnjëri mendim nuk ishte i saktë. Nuk ka asnjë ligj që thotë se një zyrtar i shtetit duhet të ketë drejtshkrim të mirë. Ekziston në fakt legjenda e dekretit të vitit 1832. Por ky dekret i famshëm ka ekzistuar vetëm në mendjet e njerëzve. E njëjta gjë vlen edhe për detyrimin e rezervës në arsimin kombëtar. Nuk ka asnjë ligj. Ekziston detyrimi i rezervës në ushtri, por jo në arsimin kombëtar; në fakt kjo është arsyeja pse së fundmi një ministër ka përfshirë një amandament të ligjit, ku ai specifikon se tani ekziston një detyrim i “ekzemplaritetit” për mësuesit (për shkak se disa profesorë e kishin kundërshtuar pak reformën e tij… dhe atij nuk i pëlqen kur profesorët nuk pajtohen me të). Kështu që as detyrimi i rezervës në arsimin kombëtar nuk ka ekzistuar kurrë, përveçse në mendje. Është mjaft shqetësuese, kjo mani për shpikjen e ligjeve që nuk ekzistojnë në juridiksion, të cilët shkojnë të gjithë në të njëjtin drejtim, në më shumë kufizime. Për shembull (të paktën në fushën e arsimit kombëtar), askush nuk ëndërron për ligje, që do të sillnin më shumë liri ose më shumë barazi. Ndërtojmë në mënyrë të brendshme ligje të cekta, ku përfshijmë ndëshkime. Më mbretëror se mbreti. Më sundimtar se shteti. Më menaxhues se institucioni. Më represiv se policia.
***
– Nga njëra anë, nxënësit duhet të ndahen në ishuj, domethënë në grupe nga katër nxënës, domethënë ata duhet të jenë në gjendje të punojnë plotësisht vetëm, autonom, pa neve. Duhet t’i përgatisim të jenë autonomë, duhet pothuajse të zhdukemi, të paktën nga fusha e vizionit të tyre. Atyre u japim një fletë A4 me fjali të gatshme për t’u plotësuar, për t’u manipuluar, për të shpikur, për të përzier diçka, dhe shpejt e shpejt fshihemi prapa kompjuterit tonë dhe nuk lëvizim më derisa ata të kenë mbaruar. Nëse, vërtetë, ndonjë prej tyre (të cilin e quajmë menaxheri) vjen e na kërkon një këshillë, por vetëm në raste të veçanta, e referojmë atë në një grup tjetër i cili duket se e ka kuptuar mësimin: ata do t’ia shpjegojnë atij detyrën. Para se të përfundoj ora, megjithatë shkojmë nga grupi në grup dhe, me një gjest të lehtë, shënojmë pika, pika me ngjyra. Pika të gjelbërta për detyrat e bëra me sukses, pika të verdha, për detyrat mesatare dhe pika të kuqe nëse është dobët. Sigurisht një grup prej katër nxënësish nuk është kurrë krejtësisht i dobët; shumicën e kohës, njëri nga të katërt e kupton sistemin dhe i shpërndan pikat e gjelbërta.
Si mund të mos pajtohemi me këtë version liridashës të mësimdhënies? Në rregull, e kemi një menaxher, i cili u quajt menaxher për ta nderuar dyqanin, dyqanin France, sipas shprehjes së (Colbert) Kolberit i cili donte ta drejtonte Francën si dyqanin e babait – por është një koncesion minimal, apo jo !? Pra nxënësi bëhet mësuesi. Kjo është me të vërtetë mënyra më e mirë për të mësuar. Por kujdes: nëse inspeksioni zbulon se nuk i vendosni nxënësit në ishuj, se tavolinat janë akoma të rreshtuara përballë tabelës, me pak fjalë, se në fakt, thjesht jeni një anarkist i shfrenuar, atëherë do të largoheni nga puna; ose më saktë, do të ju sjellin telashe derisa të largoheni vet (motoja është: dekurajoni). A ka një sistem autoritar që do të kërkonte që ju të mos ishit? Është më e komplikuar se kaq. Sepse në fakt, në mënyrë krejt natyrale duhet të ketë disiplinë në klasën tuaj, të mos ketë aspak zhurmë, vetëm gumëzhime rreth pikave të mundshme të verdha, të gjelbërta, të kuqe. Edhe pse jeni fshehur pas kompjuterit tuaj. Sepse i keni shpërndarë fletat A4, dhe shpejt e shpejt jeni drejtuar kah kompjuteri juaj. U keni dëshiruar punë të mbarë 24 ose 31 nxënësve, dhe jeni kyçur në ENT, Espace numérique de travail (hapësira dixhitale e punës), flisni për veten, e përshkruani veten në ENT-në. Cila është gjendja, cili është kushti që e bën këtë të mundshme? Kushti është që 24 ose 31 nxënësit ta kenë integruar të gjithë autoritetin. Që të gjithë në të njëjtën kohë të jenë punonjës dhe udhëheqës të vetvetes, që brenda secilit, punonjësi të pushojë sapo ta ketë kontrolluar udhëheqësi. Që udhëheqësi vigjilent vazhdimisht t’i ketë nën kontroll të rreptë punonjësit, a priori të dyshoj se të gjithë punonjësit fshehen për të pushuar. Duhet që punonjësi ta ndjej shikimin e shefit mbi supe, ose vërejtjen e shefit në veshin e tij. Një lloj kontrolle e dyfishtë që do të thotë se, kur flisni, ju e dini që po i drejtoheni kolegut tuaj, në këtë rast shokut tuaj, dhe dikujt tjetër që gjindet në kokën tuaj… dhe çfarë vërej tani, ndërsa jam duke e shkruar këtë tekst (m’u kujtua papritmas), kuptoj, filloj të kuptoj se ky është pikërisht mekanizmi i mishërimit të inspeksionit (ju jeni duke u adresuar zyrtarisht 24 ose 31 nxënësve por edhe inspektorit – në thellësinë e zemrës suaj dhe në të vërtetë, kur flisni me nxënësit në fakt i folni inspektorit). Kështu, mekanizmi i inkorporuar nga cilido zyrtar pikë e gjelbërt: pavarësisht a është inspektori fizikisht i pranishëm apo jo, ai është aty, gjithmonë pak në kokën time, për të kontrolluar që jam në vendin e caktuar, me ishuj, autonomë, të vetëvlerësuar, të heshtur, gumëzhitës, punëtorë, të pamëshirshëm, të kontrolluar nga njëri, të kontrolluar nga tjetri.
*Shkrimtare dhe mësimdhënëse. Autore e Un hamster à l’école, botuar në shtëpinë botuese La Fabrique, Paris, më 14 janar, nga i cili roman janë nxjerrur këto dy tekste.
