Më 25 maj 2020 çështja racore u rishfaq papritmas në qendër të aktualitetit kur imazhet e vrasjes së George Floyd, të xhiruara nga një kalimtare me një telefon celular, u transmetuan pa ndërprerë në rrjete sociale dhe në kanalet e lajmeve streaming. Vrasja e këtij afrikano-amerikan nga një polic i bardhë i Minneapolis-it ndezi një valë emocionesh dhe protestash në gjithë botën. Një mori akterësh – aktivistë anti-racistë, gazetarë, politikanë, intelektualë, ekspertë, artistë, shkrimtarë, etj. – u përfshinë në Shtetet e Bashkuara dhe gjetkë, për ta dhënë mendimin e tyre mbi këtë krim dhe mbi kuptimin e tij politik.
Në Francë, në pesëmbëdhjetë vitet e fundit, denoncimi publik i krimeve raciste ose i fakteve që ngrisin dyshime për diskriminim racor, ka marrë rregullisht formën e “çështjeve racore” në media, të cilat janë pothuajse pafundësisht të vetëqëndrueshme. Pas peticionit të titulluar “Manifesti për një Republikë franceze anti-raciste dhe të dekolonizuar”, të nënshkruar nga pesëdhjetë e shtatë intelektualë dhe të shpërndarë nga portali ‘Mediapart’ më 3 korrik 2020, e përjavshmja ‘Marianne’ u përgjigj më 26 korrik 2020 duke botuar një « Apel kundër ‘racizimit’ të çështjes shoqërore », nënshkruar nga më shumë se tetëdhjetë personalitete dhe njëzet organizata.
Krahasimi i dy peticioneve tregon se si funksionon ajo që Pierre Bourdieu e quajti lojën e “verbërisë së kryqëzuar“. Kritikat e justifikuara ndaj dhunës raciste të disa policëve dhe ndaj “racizmit shtetëror” në kolonitë franceze deri në fund të luftës së Algjerisë bënë që nënshkruesit e peticionit të Mediapart të mbrojnë një projekt politik të fokusuar në çështjet racore dhe dekoloniale të cilat mbulojnë faktorët shoqërorë. Në anën tjetër, autorët e thirrjes, të botuar në ‘Marianne’, kujtojnë rolin kryesor të klasës shoqërore në pabarazitë që e prekin sot Francën. Por, lufta e tyre për identitet, e përmbledhur në slloganin: “Republika jonë laike dhe shoqërore, një mundësi për të gjithë!”, i nxit ata të pohojnë se “vendi ynë nuk e ka njohur kurrë segregacionin“, një pohim që nuk mund ta mbështesë asnjë historian, asnjë sociolog serioz. Këto përplasje identitare, ku secili kamp e mobilizon një trup të vogël intelektualësh, i vendosin në një pozitë të vështirë studiuesit që mbrojnë autonominë e punës së tyre.
Amerikanizimi i jetës publike
Ky ‘racizim’ i diskursit publik është shpërndarë gjërësisht nga revolucioni digjital që shpërtheu në vitet 2000. Zhvillimi i jashtëzakonshëm i industrisë së medias përfundoi atë që Jürgen Habermas e pati quajtur “kolonizimi i botës së jetuar“. Këto makina të mëdha për fabrikimin e informacionit furnizohen njëzet e katër orë në ditë nga një karburant që shfrytëzon depozitat emocionale që gjinden në secilin prej nesh dhe që na bëjnë të reagojmë menjëherë dhe instiktivisht përballë padrejtësive, poshtërimeve dhe sulmeve . “Fakt-devijimi” i lajmeve politike, që lindi me shtypin masiv në fund të shekullit të XIX, tani ka arritur kulmin e tij, duke e zëvendësuar gjithnjë e më shumë analizën e arsyetuar të problemeve shoqërore me denoncimin e fajtorëve dhe rehabilitimin e viktimave.
Kompanitë e globalizuara amerikane që zotërojnë rrjetet sociale e kanë përshpejtuar brutalisht këtë proces, sepse miliarda individë që kanë qasje në këto rrjete nuk janë më vetëm pranues pasiv të diskursit të fabrikuar nga media, por akterë që marrin pjesë në përhapjen e tyre dhe madje edhe në zhvillimin e tyre. Rrjetet sociale kanë krijuar kështu një hapësirë publike të ndërmjetme që shkon përtej kornizës së shteteve kombëtare, duke kontribuar fuqimisht në amerikanizimin e polemikave publike, siç ilustrohet nga shpejtësia me të cilën importohen shprehjet siç janë color-blind (“i verbër ndaj ngjyrës [së lëkurës]”),“Black lives matter”(« Jeta e zezakëve vlenë ») , cancel culture (« kultura e anulimit ») etj.
Meqenëse tani racizmi është një nga temat më të përshtatshme politike për t’i mobilizuar emocionet e qytetarëve, kuptohet që denoncimi i tij zë një vend gjithnjë e më të rëndësishëm në media. Konstatimi i këtij fakti nuk është – a duhet ta kujtojmë? – mohimi ose minimizimi i realitetit të problemit. Në asnjë mënyrë nuk e përjashton konstatimin se në të njëjtën kohë po shtohen në media shprehjet e formave të papërmbajtura të racizmit. Qytetarët nga emigracioni postkolonial (vendet e Magrebit dhe Afrikës nën-Sahariane) – shumica e të cilëve i përkasin klasës punëtore – ishin viktimat e para të efekteve të krizës ekonomike në vitet 1980. Ata i janë nënshtruar formave të shumta të segregacionit, qoftë në qasjen në banim, punësim apo edhe në marrëdhëniet e tyre me zyrtarët shtetërorë (kontrollet e identitetit “bazuar në tiparet e fytyrës” nga policia). Për më tepër, këtyre gjeneratave shoqërore u është dashur të përballen politikisht me shembjen e shpresave kolektive të mbartura në shekullin XX nga lëvizja e punëtorëve dhe asaj komuniste.
Duke pasur parasysh rëndësinë e polemikave identitare në debatin publik, nuk është për t’u habitur që disa nga këta të rinj mund ta shprehin refuzimin e tyre ndaj një shoqërie që nuk u bën vend atyre duke i privilegjuar elementet vetanake të identitetit fetar, personal, të origjinës ose racës (të përcaktuar nga ngjyra e lëkurës). Fatkeqësisht, në mesin e tyre, më të varfrit privohen, për arsye socio-ekonomike, nga burimet që do t’u mundësonin atyre të diversifikonin aderimet dhe përkatësitë e tyre. Kjo e shpjegon faktin që ata e paraqesin botën shoqërore në mënyrë binare dhe bazuar në etni: “ne” (qytetarët, të rinjtë zezakë ose arabë, të përjashtuarit, por edhe gjithnjë e më shumë, si duket, “ne, myslimanët”) kundrejt “atyre” (borgjezët, “galët”, njerëzit e bardhë, ose ateistët, etj.). Nëse duam ta shtyjmë luftën kundër racizmit deri në fund, duhet gjithashtu ta luftojmë këtë mbyllje identitare, sepse ajo i ndalon këta të rinj rebelë të kuptojnë se ekzistenca e tyre shoqërore përcaktohet thellësisht nga përkatësia e tyre në klasat e varfëra.
Gjuha racizuese që e paraqet ngjyrën e lëkurës si variabël që i përcakton të gjitha praktikat ekonomike, sociale dhe kulturore të bashkëqytetarëve tanë po shkatërron kompleksitetin dhe finesën e marrëdhënieve shoqërore dhe raporteve të pushtetit. Të gjitha sondazhet sociologjike, statistikore ose etnografike tregojnë megjithatë që variablat shoqërore dhe etnike veprojnë gjithnjë në bashkërendim dhe me intensitete të ndryshme. Nëse i gjithë arti i shkencave shoqërore konsiston në zbërthimin e imët, sipas konteksteve (gjeografike, historike, ndërvepruese), të variablave vepruese, mbetet fakti që ne nuk mund të kuptojmë asgjë në botën në të cilën jetojmë, nëse harrojmë që klasa shoqërore e përkatësisë (e matur sipas vëllimit të kapitalit ekonomik dhe kapitalit kulturor) mbetet, çfarëdo që të thuhet, faktori përcaktues rreth të cilit janë të përafruara dimensionet e tjera të identitetit të njerëzve.
Dëshmia më e mirë vjen nga ata që kanë përfituar nga lëvizshmëria sociale e cila u ka mundësuar atyre të kenë qasje në klasat e mesme (arsimtarë, edukatorë, punonjës socialë, punëtorë në botën e spektaklit, etj.), madje edhe në klasat e larta (gazetarë të televizionit ose radio, shkrimtarë, yje të këngës ose filmit, etj.). Pothuajse të gjithë këta “dezertorë të klasave”, siç i quajmë, përfitojnë nga burimet që u ofron ngritja e tyre shoqërore për t’i diversifikuar lidhjet e tyre emocionale, profesionale ose kulturore, sepse ata e dinë shumë mirë se kjo është një rrugë drejt më shumë liri . Pse duhet që pasardhësit e imigracioneve postkoloniale të cilët janë ende pjesë e klasave punëtore të kthehen vazhdimisht në statusin e tyre të viktimës dhe të privohen nga mjetet që u mundësojnë edhe atyre të kenë këtë emancipim?
Meqë nuk i paraqesin raportet e forcës që strukturojnë shoqëritë tona, këto diskurse identitetare kontribuojnë në thellimin e ndarjeve brenda klasave punëtore: ky ka qenë qëllimi i forcave konservatore nga vitet 1980 për ta thyer hegjemoninë e së majtës. Të vendosësh luftën politike në nivelin racor duke i paraqitur të gjithë “të bardhët” si të privilegjuar, do të thotë t’i nxitësh ata ta mbrojnë veten me të njëjtin lloj argumentesh. Meqenëse në Francë “të bardhët” janë shumicë, “jo të bardhët” janë të dënuar të qëndrojnë përgjithmonë pakicë. Të besosh se aktet e shtrëngimit të stilit Jeff Bezos mund të bëjnë që individët e definuar si “të bardhë” të heqin dorë nga “privilegjet” e tyre do të thotë ta reduktosh politikën në mësime moralizuese; gjë që është e zakonshme në Shtetet e Bashkuara dhe kjo ka tendencë të bëhet e tillë edhe në Francë.
Meqenëse tani përvoja amerikane mobilizohet vazhdimisht kur hapet tema e çështjes racore, vlen ta kujtojmë analizën e paraqitur së fundmi nga filozofi Michael Walzer për ta shpjeguar dështimin relativ të lëvizjes anti-raciste të afro-amerikanëve, një dështim i cili nga ana tjetër shpjegon pse racizmi mbetet një problem qendror në Shtetet e Bashkuara. Në fillim të viteve 1960, ai ishte një student plotësisht i përkushtuar në luftën për të drejtat civile të udhëhequr nga amerikanët zezakë. Pesëdhjetë vjet më vonë, ai i kthehet këtij momenti kyç të angazhimit të tij politik. Na kujton forcën e lidhjeve të krijuara në Jug, midis studentëve të universiteteve të mëdha të Veri-Lindjes (Harvard, Brandeis), në veçanti studentëve hebrenj si ai dhe pastorëve e aktivistëve të zinj.
Kur e bën bilancin pas kësaj periudhe, ai ngre pyetjen thelbësore të aleancave politike që duhet bërë në kampin e forcave progresive: “Ne mendonim se nacionalizmi i zi, ndonëse ishte i kuptueshëm, ishte një gabim politik: nëse dëshirojnë të dëgjohen, pakicat duhet të angazhohen në politika të koalicionit. Hebrenjtë e kanë mësuar këtë shumë kohë më parë. Ju nuk mund të izoloheni kur përfaqësoni 10 ose 20% të popullsisë. Keni nevojë për aleatë dhe duhet të zhvilloni politika që promovojnë aleanca. Nacionalizmi i zi e refuzoi këtë dhe kjo e çoi atë në qorrsokak (…). “Politikat identitare” u avansuan në politikën amerikane dhe çuan në lëvizje të ndara: zezakët, hispanikët, gratë, homoseksualët. Nuk kishte solidaritet midis këtyre formave të ndryshme të luftës për njohje. “Black lives matter”, për shembull, është një shprehje themelore e zemërimit legjitim të zezakëve, e lidhur veçanërisht me sjelljen e policisë. Por, spanjollët nuk trajtohen më mirë. Nuk ekziston “Hispanic lives matter”, me sa di unë, dhe asnjë përpjekje të koordinuar për ta krijuar një koalicion të grupeve etnike për reformën e policisë”.
Duke pasur parasysh amerikanizimin e jetës sonë publike, fatkeqësisht mund të kemi frikë se konstatimi i Walzer po konfirmohet edhe në Francë. Sigurisht, shumë zëra dëgjohen, duke u lutur rregullisht për “konvergjencën e betejave”. Sidoqoftë, ata që militojnë në këtë drejtim tani duhet të veprojnë brenda sistemit të ri të komunikimit që u imponua me revolucionin digjital të viteve 2000. Më parë, për ta promovuar një kauzë në hapësirën publike, duhej që kjo kauzë të ishte e përcaktuar dhe e mbrojtur kolektivisht nga organizata që bashkonin një numër të madh aktivistësh. Sot mjafton që disa aktivistë – të cilët flasin si zëdhënës të ndonjë pretendimi pa qenë emëruar nga askush – të tërheqin vëmendjen e medias. Prandajn përhapja e veprimeve spektakolare, sikurse ato të aktivistëve që ndalojnë shfaqjet në emër të luftës anti-raciste. Gatishmëria e gazetarëve ndaj këtij lloji të veprimit nxit polemikat që ndajnë vazhdimisht forcat progresive. Derisa liria e shprehjes dhe anti-racizmi ishin shoqëruar gjithmonë deri më tani nga e majta, këto grupe ultraminoritare i përballen kundër njëri-tjetrit. Kjo i hapë një rrugë të rëndësishme konservatorëve.
