Thuhet se është e dobët, e ndarë, joefektive, madje edhe inekzistente. Shoqata e Kombeve të Azisë Juglindore (Anase, ose Asean në anglisht) është një nga ato organizata rajonale që duken se qëndrojnë jashtë radarit diplomatik, edhe nëse bashkon dhjetë vende (Birmania, Brunei, Kamboxhia, Indonezia, Laosi , Malajzia, Filipinet, Singapori, Tailanda, Vietnami) dhe 652 milion njerëz. Për më tepër, samiti i saj i 37-të u hap pa probleme, në Hanoi në 12 nëntor. Por ajo përfundoi, tre ditë më vonë, me zhurmë: nënshkrimi i një marrëveshje të tregtisë së lirë, Partneriteti Ekonomik Rajonal Gjithëpërfshirës (PERG; në anglisht: Regional Comprehensive Economic Partnership, RCEP) me Australinë, Kinën, Korenë e Jugut, Japoninë dhe Zelandën e Re.
Në një kohë kur zhvendosja e prodhimit, “konsumit vendor”, ku mbrojtja e tregut duhet të shërbejë si bazë për një mënyrë të re zhvillimi, vendet kryesore aziatike (me përjashtim të Indisë, e cila u tërhoq nga negociatat nga frika e konkurrencës nga fqinjët e saj) mbështeten në shtrirjen e fushës së globalizimit. “Një fitore për multilateralizmin dhe tregtinë e lirë”, i uroi mirëseardhjen kryeministrit kinez, komunistit Li Keqiang, ndërsa homologu i tij japonez, liberali Suga Yoshihide, e mbështeti këtë “ditë historike, pas tetë vjetësh negociatave”, dhe bëri thirrje që marrëveshja të zbatohet sa më shpejt të jetë e mundur”. Tregtitë e lira të të gjitha vendeve, bashkohuni!
Tridhjetë përqind e pasurisë së prodhuar në botë, 28% e tregtisë botërore dhe 2.2 miliardë njerëz: PERG është marrëveshja më e madhe e këtij lloji e nënshkruar ndonjëherë. Pa Washingtonin! Ishte një ndryshim i veçantë i historisë për të parë Kinën që mbretëronte me madhështi në këtë Azi Juglindore kaq armiqësore.
Bashkim i pazakontë
Në të vërtetë, Anase u themelua në vitin 1967, në mes të Luftës së Ftohtë, me synim për ta ruajtur komunizmin. Thelbi i “vendeve të sigurta“, që shpesh kanë gjuajtur “të kuqtë” në territorin e tyre dhe aleatë të Shteteve të Bashkuara, duke përfshirë Indonezinë, Malajzinë, Filipinet, Singaporin dhe Tajlandën, ishin mbledhur për ta bllokuar “të keqen“. Por, me kohën dhe shembjen e Bashkimit Sovjetik, grindjet ideologjike u zbehën. Kriza aziatike e viteve 1997-1998, e cila shkatërroi rajonin ndërsa ekonomia kineze po ngrihej, bëri pjesën tjetër: armiqtë e së kaluarës negociuan, Anase u konsolidua. Pastaj u përhap duke krijuar atë që quhej Anase + 3, me tre gjigandët aziatikë (Kina, Koreja e Jugut dhe Japonia), si dhe një sërë organizatash me gjeometri të ndryshueshme, siç është Forumi rajonal i Anase, i cili ka njëzet e shtatë anëtarë (përfshirë ata të Anase + 3, Shtetet e Bashkuara, Koreja e Veriut, Rusia, India dhe Bashkimi Evropian), ose Takimi i Ministrave të Mbrojtjes Plus (Asean Defense Ministers Meeting Plus), i cili bashkon tetëmbëdhjetë vende (ato të Anase + 3, Australia, Shtetet e Bashkuara, India, Zelanda e Re, Rusia).
Në heshtje, Anase ka thurur një rrjet të gjerë diplomatik që pa dyshim ka parandaluar përshkallëzimin e konflikteve territoriale në Detin e Kinës, pa arritur t’i zgjidhë ato. Në vitin 2018, ajo hartoi me Pekinin një kod sjellje (COC) për të shërbyer si një bazë për negociatat midis të gjithë atyre që pretendojnë sovranitetin mbi Ishujt Paracels dhe Spratleys: Kina, i kërkon të gjitha; Vietnami, Filipinet, Malajzia, Brunei dhe Indonezia janë më pak lakmitarë, por pretendimet kombëtare ngatërrohen. Dy vjet më vonë, COC has në një ngërç, incidentet përhapen dhe inatet rriten.
Sidoqoftë, tensionet nuk e penguan nënshkrimin e PERG-ut, i cili bashkon fuqitë e dyta dhe të treta më të mëdha ekonomike në botë – Kina dhe Japonia, rreth të njëjtit tekst. Kontrata prej 521 faqesh (në anglisht), 20 kapituj, 17 anekse dhe një kalendar për hyrjen në tregjet kombëtare synon t’i “eleminojë tarifat e doganës dhe kuotat për mallrat”, thotë faqja e internetit të Anase. Ajo mbulon gjithashtu disa pengesa jotarifore (në lidhje me standardet), pjesën e tregtisë së shërbimeve, tregtisë elektronike dhe çështjeve të pronësisë intelektuale, por lë jashtë pjesën më të madhe të produkteve bujqësore.
Në fakt, rregullat duket se nuk janë kufizuese: një produkt i bërë nga materiale me origjinë nga një nga pesëmbëdhjetë vendet nënshkruese do të pranohet automatikisht te të tjerët. Kjo, si parantezë, do të ketë pasoja për Bashkimin Evropian, i cili ka nënshkruar marrëveshje të tregtisë së lirë me disa vende që janë pjesë e PERG (Vietnami, Koreja e Jugut, Japonia). Do të bëhet më e vështirë, nëse jo e pamundur, të gjurmojmë origjinën e produkteve, të cilat më pas mund të përfitojnë nga trajtimi preferencial evropian.
PERG nuk mban asnjë kriter mjedisor, shëndetësor apo shoqëror. Pa dyshim, marrëveshjet nën kujdesin amerikan ose evropian, megjithë formulën e tyre të bukur, nuk shërbejnë për gjë -përveç klauzolave shoqërore si paga minimale ose e drejta për grevë e prezantuar në 2018 në rishikimin e Marrëveshjes së Tregtisë së Lirë të Amerikës së Veriut (Alena). Nga ana tjetër, PERG nuk përmban ndonjë klauzolë që u jep fuqi internacionalëve për të sulmuar shtetet kur masat nuk i kënaqin ato. Asnjë rol nuk i është caktuar Qendrës Ndërkombëtare për Zgjidhjen e Mosmarrëveshjeve të Investimeve (Cirdi), gjykatë e jashtëzakonshme mbi ligjet kombëtare.
Në përgjithësi, nënshkrimi i një marrëveshje të tregtisë së lirë krijon një grumbull premtimesh (asnjëherë të përmbushura) mbi rritjen eekonomisë, vendet e punës ose tregtinë. Këtë herë, edhe ekspertët më liberalë të ekonomisë mbeten të kujdesshëm dhe presin në rastin më të mirë një rifillim të rritjes me mesatare prej 0.2 deri në 0.4%. Në fakt, shumica e vendeve të interesuara tashmë kanë marrëveshje bilaterale të tregtisë së lirë, veçanërisht me tre superfuqitë, ndërsa zonat e veçanta ekonomike (pa taksim) janë grupime në rajon: ka 700 në Azinë Juglindore dhe më shumë se 2,500 në Kinë.
Ndryshimet e pritshme, të kufizuara, nuk do të jenë as të njëjtat dhe as të dobishme për të gjithë, edhe nëse PERG synon zyrtarisht të promovojë “integrimin ekonomik aziatik”. Anase mbetet një mbledhje e zymtë e vendeve me nivele shumë të ndryshme pasurie. Në krye të tabelës, Singapori, me të ardhura prej 64,567 dollarë për frymë, nuk ka shumë të bëjë me Birmaninë dhe 1,440 dollarët e saj për frymë. Në Brunei, 78% e popullsisë jeton në qytete, por në Kamboxhia jeton vetëm 23%. Nevojat dhe qëndrueshmëria e tyre nuk janë të të njëjtit rend. Duke qenë në kërkim të vendeve të reja me paga të ulëta, internacionalët nga rajoni dhe pjesa tjetër e botës, nga ana e tyre, do jenë të kënaqur. Vietnami tashmë po përfiton nga zhvendosja e fabrikave të vendosura më parë në Kinën fqinje. Tokio ka miratuar një plan për t’u shkëputur nga Kina, duke ndihmuar grupet japoneze të zhvendosen në ishull ose të investojnë në Vietnam, Birmani ose Tajlandë. Japonia, ekonomia e së cilës është një nga më të fuqishmet, është ofruesi kryesor i fondeve në Azi: përfaqëson 13.7% të investimeve të huaja direkte (IHD) që hyjnë në Anase, përkundrejt 7% të Kinës . PERG duhet të çojë në një rishpërndarje të kartave brenda zonës, por sigurisht jo në një përmbysje.
Interesi themelor i kësaj marrëveshjeje qëndron në dimensionet e saj strategjike, pasi ajo sakrifikon centralitetin gjeopolitik të Kinës. Fillimisht nisur nga Pekini, në përgjigje të Partneritetit Trans-Paqësor (PTP, TPP në anglisht) ideuar nga Z. Barack Obama kur ai ishte President i Shteteve të Bashkuara për të ndaluar rritjen e fuqisë kineze (braktisur nga Z. Donald Trump ), PERG u rrotullua për tetë vjet. “Diplomacia e bashkëpunimit” të Anase, sipas thënies, dhe vullneti kinez për të patur sukses çoi përfundimisht në nënshkrimin e marrëveshjes.
Kjo është një “marrëveshje e nivelit të ulët tregtar”, siç thotë ish-diplomati Singapor dhe profesori i politikës publike Kishore Mahbubani. Sidoqoftë, ajo shënon, sipas tij, një “pikë kthese të madhe në historinë e botës, e cila do të ishte gabim të nënvlerësohej“. Deri më tani, thotë ai, “kishte të paktën tre vizione të mundshme për bashkëpunim në Azi: Azi-Paqësor, Indo-Paqësor dhe Azinë Lindore. PERG tregon se pikëpamja dominuese do të jetë ajo e Azisë Lindore. Azi-Paqësori, i promovuar nga Shtetet e Bashkuara, së pari përmes Forumit të Bashkëpunimit Ekonomik Azi-Paqësor [APEC], pastaj përmes TPP, u shkatërrua nga Z. Trump. Sa i përket Indo-Paqësorit, ai është në pritje pasi India është tërhequr “.
Këto tërheqje nga India dhe Shtetet e Bashkuara janë vetëm të përkohshme dhe Kina nuk do të mbetet vetëm për shumë kohë. Por ajo nuk do të izolohet – gjë të cilës i friksohej. “PERG siguron shtrirjen e fuqisë së saj ekonomike, shpjegon ekonomisti amerikan dhe shkencëtari politik David P. Goldman, i cili thekson kapacitetin e saj” për të tërhequr vendet e Jugut me modelin e saj ekonomik, me anë të teknologjisë dhe organizimit tregtar. Nuk ka asnjë lidhje me eksportimin e modelit të saj politik. Përkundrazi, fuqia e qasjes kineze ndaj botës qëndron në faktin se ajo kërkon të transformojë ekonominë me kapilaritet, nga poshtë lart, sesa nga lart poshtë “.
Vendet perëndimore më tepër përdorin hartën politike dhe ushtarake. Amerika e Z. Trump ka rifilluar Quadrilateral Security Dialogue (QSD, i njohur gjithashtu si Quad- shqip :Dialogun Katërkëndësh të Sigurisë), i cili bashkon Tokion, New Delhin , Canberran dhe Uashingtonin, me qëllimin e shprehur qartë për të formuar një koalicion anti-kinez; duke krijuar lidhje më të ngushta ushtarake me Filipinet dhe Indonezinë, ku ministri i mbrojtjes së të cilave priti me shumë bujë homologun amerikan; u zhvendos më afër Vietnamit, Tajvanit … E gjithë kjo u shoqërua me shitje të forta armësh dhe “një bollëk demonstrimesh amerikane dhe kineze të forcës në Detin e Kinës“. Me të gjitha rreziqet që sjell, manovrat false dhe keqkuptimet që mund të çojnë në më të keqen.
Kritikat e Pekinit ndaj Canberrës
Kështu, konfrontimi merr pamjen e shantazhit të dyfishtë: asnjë mbrojtje sigurie pa besnikëri ndaj Uashingtonit, thotë njëri; asnjë (ose më mirë, më pak) shkëmbim ekonomik pa pranimin e rregullave kineze, paralajmëron tjetri. Secili partner thirret të zgjedhë anën e tij… ose, në çdo rast, të mos zgjedhë anën kundërshtare. Për Australinë, e cila ka mbeshtetur haptas Shtetet e Bashkuara në thirrjen e një komisioni hetimor mbi origjinën e Covid-19 dhe refuzimin e marrëveshjeve me Huawei në 5G, Pekini ka dërguar një listë me “katërmbëdhjetë kritika”, me këtë paralajmërim:“ Nëse e bëni Kinën një armike, Kina do të jetë armiku juaj. ” Në emër të asaj, verërat janë taksuar shumë, pas qymyrit, mishit, elbit … Mosmarrëveshjet do të zgjidhen përpara Organizatës Botërore të Tregtisë (OBT).
Sidoqoftë, shumica e qeverive aziatike e kundërshtojnë këtë bisedë të fuqive të mëdha. Mahbubani paralajmëron kundër keqinterpretimit: “Shqetësimi rreth ngritjes së Kinës në pushtet nuk do të thotë se ata e kundërshtojnë ngritjen”. Disa, si Singapori ose Koreja e Jugut, shohin një ekuilibër të caktuar në të; të gjithë kërkojnë të respektohen nga dy gjigandët.
Ndërsa Wendy Cutler, nënkryetare e Institutit të Politikave të Shoqërisë së Azisë në New York, e përmbledh shumë mirë, “pesëmbëdhjetë vende kanë zgjedhur të bashkohen, pavarësisht nga ndryshimet dhe dallimet e tyre”. Dhe mbi të gjitha, shton ajo, kjo marrëveshje kujton se “partnerët tanë tregtarë aziatikë kanë fituar besimin e ndërsjellë të nevojshëm për të punuar së bashku, pa pasur nevojë për Shtetet e Bashkuara”. A do të ketë kjo pasoja të qëndrueshme gjeopolitike? Eshtë shumë herët për ta thënë.
Ndërkohë, i nxitur nga suksesi i tij, Xi Jinping i ka dhënë vetes luksin e njoftimit se Kina është e gatshme të bashkohet me TPP-11, versioni i ri i traktatit trans-Paqësor të kryer nga Japonia pas tërheqjes Trumpiane. Një grusht shteti politik më shumë sesa një angazhim ekonomik. Presidenti kinez dëshiron të jetë kampion i tregtisë së lirë, me kusht që shteti të mbetet në kontroll të lojës. Nuk jam i sigurt se të gjithë e dëgjojnë atë në këtë mënyrë.
