Si shpjegohen performancat spektakolare të Kinës, gjatë rrugës për t’u bërë një superfuqi në kërkimin shkencor, arsimin dhe teknologjinë, ndërsa regjimi mbetet autoritar dhe madje bëhet gjithnjë e më shumë liri-shkatërrues? Si mundet që ky sistem, në fuqi që nga viti 1949, të jetë në të njëjtën kohë jodemokratik, inovativ dhe nxitës i të qenit i hapur për shumëçka ndërkombëtare? Sot më shumë se kurrë, larg nga të qenit në kundërshtim me regjimin, ngritja e ekonomisë së Kinës i detyrohet shumë administratës së saj publike: “Janë nëpunësit e administratës që zbatojnë reformat dhe hedhin themelet institucionale për të arritur objektivin e Kinës: shoqëri e mirëqenies”, shpjegon Li Jing, profesor i shkencave politike në Universitetin e Pekinit dhe i diplomuar në Harvard.
Zhvillimi i shërbimit publik bazohet në trashëgiminë e “socializmit me karakteristika kineze” teorizuar në vitet 1980 nga Deng Xiaoping, në një model tregu kapitalist, duke kombinuar kulturën e konsumit dhe një planifikim të fortë. Gjatë 40 viteve të kaluara, në këtë sistem ku Partia Komuniste Kineze (CCP) kontrollon shtetin që kontrollon ekonominë, administratës i është dashur të mësojë të ndërveprojë me sektorin privat dhe të provojë vazhdimisht legjitimitetin e saj për të ndërhyrë në çështje gjithnjë e më komplekse dhe teknike.
Në sytë e të huajve, funksioni publik kinez mbetet i fshehur dhe pak i njohur. Vetëm drejtuesit e lartë kanë një famë të caktuar mediatike. Dihet se, për gati njëzet vjet, disa mijëra punonjës të sektorit publik kanë marrë një Master në Administratën Publike (MAP) të importuar drejtpërdrejt nga Shtetet e Bashkuara, duke marrë si model John F. Kennedy School of Government të universitetit të Harvardit.
Themeluar zyrtarisht në Kinë në 1999 dhe aktive që nga fillimi i vitit shkollor 2001, MAP ka për qëllim që të trajnojë profesionistë, pas të paktën tre vjet përvojë pune, kryesisht në autoritetet lokale, por edhe në ndërmarrjet publike ose në shoqata joqeveritare. Punonjësit në sektorin privat gjithashtu mund të kenë qasje në të.
Përdorimi i modeleve dhe praktikave arsimore të prodhuara nga Amerika hegjemonike për të skalitur kulturën profesionale të elitave administrative duket se bie në kundërshtim me ambicien e CCP për t’i ofruar botës një shembull modernizimi të pavarur dhe alternativ ndaj kapitalizmit perëndimor. Disa e panë atë si një Kalë Troje të forcave të reja të demokratizimit të brendshëm të Partisë: një instrument i hapjes ndaj përvojave të huaja, programi mund të ndikojë në elitat e reja kineze dhe të çojë në një tranzicion drejt një regjimi demokratik. Por nëse MAP është arma e fshehtë e reformatorëve, pse është mbështetur dhe inkurajuar prezantimi i saj në Kinë kaq fuqimisht nga qeveria?
Misioni i tij, siç përshkruhet nga Universiteti Tsinghua (Pekin), është “të përgatitet për sfidat e udhëheqjes dhe menaxhimit në sektorin publik”. Ajo është pjesë e një procesi inovacioni dhe përmirësimi të cilësisë së tij. Sidoqoftë, ndryshe nga sa praktikohet në shkollat e partisë dhe shkollat e administratës, kandidatët, mbajtës të të paktën një diplome të nivelit bachelor, pranohen në provim, pavarësisht nga anëtarësia e tyre në PCC ose gradën e tyre hierarkike në administratën e tyre të origjinës (shih kuadratin më poshtë).
Çuditërisht, projekti MPA u krijua në universitete, të cilat deri atëherë ishin margjinalizuar në trajnimin e drejtuesve dhe punonjësve të sektorit publik. Gjithçka sugjeron, megjithatë, që programet e vjetra dhe të reja mund të bashkekzistojnë sepse ato shërbejnë për qëllime të ndryshme.
Kjo zhvendosje e trajnimit për në universitete ndodhi në vitet 1990, kur, në të gjithë planetin, u vlerësua ekspertiza shkencore, veçanërisht ajo që vinte nga institucionet e klasit botëror, dhe madje më shumë nga universitetet amerikane të punëve kërkimore. Kjo konvergjencë e normave dhe besimeve shpjegon pjesërisht pse qeveria kineze inkurajoi kurse të ofruara nga universiteti, të konsideruara më pas neutrale dhe shkencore. MAP sigurisht që mund të dobësonte burokracinë duke e ekspozuar atë ndaj ideve të huaja, por rrënjët akademike mbi të gjitha mund t’i jepnin asaj legjitimitetin profesional të nevojshëm për të mbijetuar.
Një shekull shkëmbimesh akademike
Kjo zgjedhje ishte pjesë e një projekti më të madh, qëllimi i të cilit ishte të mbështeste kalimin në një ekonomi tregu duke përvetësuar dhe forcuar aftësi teknike, për të përmbushur pritshmëritë e një tregu pune në rrugën e diversifikimit dhe sofistikimit. Prandaj, Kina nisi një valë krijimi të gradave profesionalizuese të frymëzimit amerikan, të gjitha besuar universiteteve: masteri në administrim biznesit (Master of Business Administration, MBA) në 1991, i ndjekur nga masteri i arkitekturës në 1992, një master në juridik në 1996, një master në arsim dhe inxhinieri në 1997 dhe një master në agronomi në 1999.
Administrata publike nuk ishte përjashtim. Ishte vendosur një konsensus midis aktorëve kryesorë në jetën politike (Komisioni Kombëtar i Zhvillimit dhe Reformës, Këshilli i Çështjeve të Shtetit, Ministria e Arsimit): pjesëmarrja në parti politike nuk mundej dhe nuk duhej të ishte më një kualifikim i mjaftueshëm për të punuar për sektorin publik. Në atë kohë, askush në Partinë Komuniste Kineze nuk e kontestoi nevojën për të ndërtuar një korpus zyrtarësh kompetentë dhe profesionistë.
Edukimi për administratën publike, i vendosur në Shtetet e Bashkuara që nga vitet 1920, duket se është një model i sigurt. Krijuar historikisht për të zvogëluar mosfunksionimin dhe korrupsionin, veçanërisht në nivelin komunal, kurset e para të trajnimit në shkencën e administratës, paraardhësit e MPA, u hapën në 1914 në universitetet e Michigan, Berkelej dhe Stanford. Në heterogjenitetin e tyre, treqind MPA-të amerikane ndajnë të njëjtin objektiv: të promovojnë një vizion të caktuar të qeverisjes publike, të trashëguar nga një histori politike dhe një model demokratik që kërkon të garantojë me kushtetutë sundimin e ligjit, ndarjen e pushteteve dhe lirinë e shprehjes – ndër të drejtat dhe liritë e tjera themelore.
Si u josh qeveria kineze nga një program i tillë? Ndikimi kulturor, simbolik dhe normativ që Shtetet e Bashkuara ushtrojnë globalisht përmes fuqisë së tyre gjeopolitike, gjuhësore dhe ekonomike këtu përforcohet nga përfaqësimi i tepërt, në menaxhimin e arsimit të lartë dhe institucioneve kërkimore, të akademikëve kinezë që ishin formuar. Gjatë një shekulli levizjeje të studentëve dhe studiuesve midis Kinës dhe Shteteve të Bashkuara, si dhe një strategji proaktive për marrjen e talenteve në shkencë, lejojnë qeverinë të shfrytëzojë përvojën e drejtpërdrejtë të shumë të diplomuarve jashtë vendit, të gatshëm të kthehen në vend dhe të vendosin në punë njohuritë e tyre.
Në një kontekst veçanërisht të favorshëm për qarkullimin ndërkombëtar të ideve, modeli i MPA amerikane hyn kështu në mënyrë konsensuale në territorin kinez. Delegacionet e akademikëve dhe zyrtarëve nga Departamenti i Arsimit udhëtuan midis 1996 dhe 1998 në Shtetet e Bashkuara, Kanada dhe Evropë për të studiuar sistemet më të mira të trajnimit për qeverinë. Ata vëzhguan kryesisht vendet e lindjes të arsimit të çështjeve publike në Amerikë: Shkolla Maxwell në Universitetin e Syracuse, Shkolla John F. Kennedy në Universitetin e Harvardit, Universiteti Carnegie Mellon në Pittsburgh dhe Universiteti Columbia në New York. Pastaj profesorët nga këto institucione u ftuan për misione vlerësuese dhe këshilluese. Vizitat bënë të mundur kuptimin e praktikave të huaja, vlerësimin e efektivitetit të tyre dhe mbi të gjitha identifikimin e elementeve që mund të merren dhe përshtaten. Pas kthimit të tyre në vend, disa anëtarë të këtyre delegacioneve mbajtën shënime të brendshme për të mbrojtur futjen e MPA të SH.B.A.-së në Kinë.
Qeveria miratoi projektin në maj 1999. Ajo ftoi universitetet më të mira të paraqesin propozime dhe mbajti njëzet e katër për të krijuar gradat e para si pjesë e një eksperimenti pilot. MPA ka lindur së pari në institucionet më të famshme (Universiteti i Pekinit, Universiteti Tsinghua, Universiteti Popullor i Kinës, Universiteti Fudan në Shangai), vendet tradicionale të trajnimit për elitat, në kërkim të burimeve dhe përparësive në një kontekst konkurence globale të paparë.
Gjatë pesëmbëdhjetë viteve të ardhshme, më shumë se njëqind shkolla u krijuan kudo tjetër: numri i MPA u rrit nga 24 në 2001 në 146 në 2016 dhe ai i të diplomuarve, nga 1,055 në 2004 në 10,476 dhjetë vjet më vonë. Në total, më shumë se 150,000 njerëz e kanë ndjekur këtë program – një shifër e ulët krahasuar me 7.1 milion nëpunës civilë, por e lartë për një ofertë të paprecedentë universitare, për të cilën duhet të zgjedhësh të aplikosh. Përpunimi i këtij objekti të huaj arsimor është një sukses; variacionet e tij po shumëfishohen dhe numri i të regjistruarve vazhdon të rritet, megjithë papajtueshmërinë e dukshme midis dy sistemeve administrative dhe politike.
“Studentët tërhiqen nga përvoja ime e huaj sepse, për momentin, konceptet dhe idetë origjinale vijnë nga librat perëndimorë,” tha Chen Wei, i arsimuar në Universitetin Kinez të Hong Kongut dhe profesor në Tsinghua. Si pjesë e MAP, ne mësojmë, si në Shtetet e Bashkuara, politikat publike, teorinë organizative, shkencat shoqërore, ekonominë politike, menaxhimin e burimeve njerëzore, metodat sasiore, ligjin administrativ kinez, por gjithashtu lëndë më specifike për nevojat lokale, të tilla si menaxhimi publik, analiza e politikave publike, praktika dhe teoria e socializmit, anglishtja, zhvillimi rajonal dhe qeverisja urbane. “Sfida është që studentët e mi të interesohen”, shpjegon Chen. Unë përdor dy metoda: U mësoj konceptet më të përparuara dhe jap shumë shembuj të jetës reale. Këta shembuj janë shumë të rëndësishëm. MAP duhet të jetë i dobishëm për studentët. Për secilën temë të re, unë filloj një diskutim me grupin dhe gradualisht u jap atyre fjalën që unë të shprehen gjithnjë e më pak.”
Pa ndërmjetësim, këto kurse të bazuara në përmbajtje, teori dhe shembuj të huaj do të ishin të padobishme, si të papërdorshme në praktikën e përditshme profesionale të administratave kineze. Në vend që të pranojnë se kjo papajtueshmëri është politike ose ideologjike, mësuesit dhe politikëbërësit theksojnë hendekun midis teorisë perëndimore dhe praktikës lokale. Ata vazhdojnë me një përshtatje të mënyrës kineze të programit, duke insistuar shumë në pedagogji.
Nga ku vijnë studimet e rastit, të prezantuara masivisht në të gjitha MAP-të. Kjo metodë e mësimdhënies përmes simulimit dhe diskutimit, e lindur në shkollat juridike amerikane në fund të viteve 1880 dhe më pas e popullarizuar nga shkollat e menaxhimit, u vendos menjëherë si shenja dalluese e masterit kinez.
Prodhimi i një rasti mësimor nga fakte reale dhe përdorimi i tij në klasë kërkon ndjekjen e një procedure dhe metode specifike. Pa këtë, çështjet aktuale nuk mund të trajtohen drejtpërdrejt në një leksion, të paktën jo në kontekstin e mësimdhënies së shkencave shoqërore ose politikës publike. Studimi i rastit fut të ashtuquajturat lëndë “të ndjeshme” në klasa: pabarazitë sociale, korrupsioni, shpronësimi i detyruar dhe zhvendosja e popullatave, ndotja, privatizimi i burimeve të energjisë, papunësia, pasiguria, mosfunksionimet e sistemit të taksave, etj. Mbi të gjitha, kjo lejon diskutimin, pasi është një aktivitet arsimor me një kornizë dhe role të paracaktuara. Në kontekstin kinez, korniza, me muret e saj të thjeshtë dhe në dukje reduktuese – e kritikuar në Shtetet e Bashkuara – mbyllet duke bërë kështu në mënyrë paradoksale, çlirimin e fjalës së lirë.
Për shembull, gjatë një kursi në Universitetin Tsinghua, u paraqit shembulli i mëposhtëm: “Cilit duhet t’i jepet përparësi: parandalimit të përmbytjes apo pjesëmarrjes në takim?” Rasti i një agjencie rajonale që përballet me një konflikt administrativ.» Nxënësit u ftuan të reflektojnë në marrëdhëniet hierarkike dhe të marrin pozicion në një situatë konflikti midis udhëzimeve të formuluara nga eprori dhe nevojës për të ndërhyrë në një kontekst të jashtëzakonshëm, në këtë rast një rrezik përmbytjeje afër lumit Yangzi. Çështja përfundon me pyetjet: “Çfarë do të bënit nëse do të ishit drejtori i zyrës?” Cila do të ishte zgjedhja juaj? Argumentoni ”; “A mund të parandalohet shqetësimi i drejtorit?” Çfarë mendoni për arsyet e këtij konflikti? Këto pyetje, si dhe rrëfimi në tërësi, hapin një reflektim mbi zbatimin e rreptë të procedurave, si dhe mbi bindjen ndaj fuqisë hierarkike. Pa arritur aq larg sa të mbështesin mosnënshtrimin ose rezistencën, ato ngrenë çështjen e vullnetit të lirë dhe arsyes së shëndoshë që duhet të drejtojë zgjedhjet e zyrtarëve administrativë, veçanërisht kur ata janë me përvojë dhe kanë njohuri të thellë të kontekstit lokal.
Atëherë bëhet e mundur trajtimi i zonave gri që kanë qenë të pranishme për dekada nga veprimi i administratës dhe zyrtarëve të partisë, pa provokuar një pozicion mbi një standard. Përmes pyetjeve të hapura, supozohet se të gjitha opsionet janë legjitime dhe të sigurta dhe mund të diskutohen gjatë orës. Me shkallë të ndryshme të pjesëmarrjes, studentët flasin gjithmonë për Kinën bashkëkohore, por është sikur debati të jetë vetëm një rast i teksteve shkollore. Rregullat e procedurës imponojnë role specifike për aktorët gjatë ndërveprimeve. Kuadri i vendosur i shkëmbimit siguron iluzionin, madje alibinë e pandryshueshmërisë së këtyre roleve: mësuesi vetëm lehtëson diskutimin, ndërsa studentët japin një mendim të largët për një situatë që nuk i shqetëson ata. Ne mund të flasim për gjithçka pa frikë se do t’a teprojmë, ose se do gjykohemi nga anëtarët e tjerë të grupit, dhe për një arsye të mirë: ne nuk flasim drejtpërdrejt për realitetin.
Mësimdhënia me metodën e çështjes së shtruar zakonisht u besohet ‘të kthyerve’, një term anglisht që përdoret zakonisht për të përcaktuar kinezët që kanë studiuar në Perëndim ose në një vend tjetër aziatik (Japoni, Hong Kong) dhe që janë kthyer për të ushtruar përgjegjësinë në akademi ose në fushën e biznesit. Falë këtyre profesorëve të njohur me teoritë perëndimore, studimi i rastit lidh hendekun midis ideve dhe metodave të huaja, nga njëra anë dhe aftësinë e studentëve për t’i kuptuar ato dhe për t’i përkthyer në kontekstin e tyre profesional. Në të vërtetë, shumica e asaj që studentët mësojnë në klasë nuk përputhet me atë që ata aplikuan në administratë. Duke njohur dy universet, secili me referencat dhe kufizimet e tij, vetëm të kthyerit mund të sigurojnë këtë transferim me risk.
Përvoja e promovimeve të para ndihmon për të kuptuar transformimin e vazhdueshëm të burokracisë kineze. Frymëzimi i huaj, pa qenë shkak i destabilizimit, është një përbërës kryesor. Studentët e MAP ripërshtatin koncepte, ide dhe vlera të tilla si përgjegjësia, lufta kundër korrupsionit, kompetenca teknike, qeverisja e mirë. Ata po rishpikin një kulturë administrative, fusha inovative e së cilës bashkëjeton dhe mbetet në përputhje me atë të vjetrën. Kalimi përmes MAP-it u ofron atyre mundësinë e përdorimit të burimeve të jashtme duke i lënë të matin shkallën e transferimit. Në varësi të zhvillimeve politike, kjo rrjedhë mund të përshpejtohet, zvogëlohet ose ndalohet përkohësisht.
“Kalimet në praktikë”
“Konceptimi tradicional i qeverisjes nuk na lejon t’i përgjigjemi sfidave të paraqitura nga shoqëria”, thotë Wang Ping, një i diplomuar në MPA Fudan. Në të kaluarën, në rast të një mosmarrëveshje, bashkëqytetarët tanë shkonin në gjyq. Tani ata e njohin ndërmjetësimin. Nëse qytetarët mund të zgjidhin konfliktet e tyre pa pasur nevojë për qeverinë, kjo kursen burime. Pra, roli ynë është të ndryshojmë zakonet e popullatës në mënyrë që më shumë mosmarrëveshje të zgjidhen përmes ndërmjetësimit. E gjithë kjo është e mundur vetëm me futjen e teorive të reja “.
“Sigurisht, nuk mund të përdor gjithnjë gjithçka kam mësuar”, pranon ai. Eshtë një proces i gjatë. Por, përmes punës sime dhe falë njohurive që kam asimiluar, unë jam në gjendje të ndikoj në mënyrën e punës në planin afatgjatë. Ish-studentët shpesh përdorin fjalën “aftësi” (në kinezisht nengli). Diploma në të vërtetë u jep atyre një aftësi më të madhe për veprim, mjete për të bërë gjëra, dhe madje edhe një aftësi për fuqi, për një kohë të gjatë. Dhe Wang Ping sqaron: “Teoritë e studiuara në MAP janë udhëzime për punën time dhe për evolucionin e punës së administratës. Eshtë një ndihmë për ndryshim. Pasi u diplomova, unë i kërkova departamentit të personelit të administratës sime të dërgojnë shumë kolegë për të marrë pjesë në këtë kurs. Diploma nuk është shumë e dobishme në drejtim të promovimit dhe zhvillimit të karrierës, por unë besoj se trajnimi është shumë i dobishëm në ndryshimin e praktikave të nëpunësve civilë në punën e tyre“.
MAP, më pas zbatimi i praktikave të mira të mësuara, u lejon të rinjve të diplomuar të mishërojnë “virtytin” (në kinezisht de), një nga treguesit e performancës së agjentëve të shtetit-parti, por për arsye të cilat nuk kanë asnjë lidhje me përafrimin me ideologjinë komuniste.
Të armatosur me një vizion dhe vlera të përbashkëta, këta studentë e shohin veten si skautë modernë, të aftë për të zotëruar kodet e vjetra dhe të reja. Ata dinë të përshtaten, lundrojnë dhe zhvillohen profesionalisht si në një sistem në të cilin ekziston një logjikë e meritokracisë e bazuar në besnikërinë politike ashtu edhe në një sistem të ri të bazuar më shumë në njohuri dhe aftësi profesionale. Kjo burokraci e re shtetërore dëshiron të luajë në të gjitha frontet, për të maksimizuar shanset e përparimit shoqëror, cilido drejtim të marrë vendi. Ajo është e gatshme të shfrytëzojë mundësitë kudo që ato paraqiten, qoftë dinamika moderne apo konservatore.
*Sociologe, Arènes – Qendra Kombëtare për Kërkime Shkencore (CNRS), Shkolla e Studimeve të Avancuara në Shëndetin Publik (Ehesp), autore e esesë Les Mandarins 2.0. Një burokraci kineze e trajnuar nga Amerikanët, Presses de Science Po, Paris, 2020.
